مديريت ايمنی فرآيند PMS چیست و اهمیت دانستن آن چیست؟ با توجه به اينكه برخی حوادث بزرگ صنعتی جهان از نقص در سيستم‌های مديريت ايمنی فرآيند ناشی شده، همواره دولت‌ها تلاش‌هاي بسياری را در زمينه بررسی عوامل موثر در حوادث فرآيندی و اثرات آن ها نموده‌اند. در اين رابطه انجمن ايمنی و بهداشت شغلي آمريكا (OSHA) هم استاندارد مديريت ايمنی فرآيند را برای مواد شيميايی خطرناک تدوين و ارايه كرده است. با دلفان ایمنی همراه باشید.
فهرست مطالب
آموزش و معرفی مديريت ايمنی فرآيند
هدف از اين استاندارد مديريت ايمنی فرآيند، جلوگيری از انتشار مواد شيميايي خطرناک حاصل از فرآيند و همچنين كاهش پيامدهای ناشي از آن می باشد. در اينجا فرآيند هرگونه فعاليت يا تركيبی از فعاليت‌های مختلف است كه شامل استفاده، نگهداری، توليد و جابجايی مواد شيميايی خطرناک ميباشد. همچنين مخازن و ظروف مربوط به مواد را نيز در بر ميگيرد. استاندارد مزبور ايجاب ميكند كه يک برنامه فراگير مديريتی به‌كار گرفته شود كه متشكل از تكنولوژيی ها، دستورالعمل‌ها و روش‌های مطلوب باشد.
استاندارد های مديريت ايمنی فرآيند
استاندارد مديريت ايمنی فرآيند شامل 14 جزء است. توصيف مختصری از الزامات مطرح شده در هر جزء آن به شرح زير ميباشد:
- اطلاعات ایمنی فرآیند
- مشارکت کارکنان
- آنالیز خطرات فرآیند
- دستورالعمل های عملیاتی
- آموزش و داشتن اطلاعات کافی
- پیمانکاران
- بازنگری ايمني قبل از راه‌اندازي
- يكپارچگي مكانيكي
- کار گرم
- مديريت تغييرات
- بررسی حوادث
- طرح اضطراري
- ممیزی
- تبادل اطلاعات محرمانه
1- اطلاعات ايمنی فرآيند
ضروری است كه اطلاعات مربوط به مواد شيميايی فرآيند، تكنولوژی فرآيند و همچنين تجهيزات فرآيند به‌صورتی مكتوب فراهم گردد. اينگونه اطلاعات در موارد مختلفی قابل استفاده مي باشند. برای مثال در هنگام آناليز خطرات فرآيند، توسعه برنامه‌های آموزشی، اجرای دستورالعمل‌های عملياتی و همچنين تدوين طرح‌های اضطراری بسيار مفيد هستند.
2- مشاركت كاركنان
بايد طرح مكتوبی فراهم گردد تا كاركنان در امور ايمنی فرآيند مشاركت كنند. ضروری است در زمينه پياده‌سازی مراحل مختلف مديريت ايمنی فرآيند با آنها مشورت شود. لذا لازم است كه اين امكان برای آنها فراهم گردد كه به اطلاعات ايمنی فرآيند دسترسی داشته باشند. از طرف ديگر كاركنان بيشتر علاقمند هستند كه روش‌ها و دستورالعمل‌های ايمني را كه خود به نوعي در آن مشاركت داشته‌اند، به‌كار برند. مشاركت كاركنان، در ايجاد حس مالكيت در كاركنان موثر است؛ به‌طوريی كه ميزان رفتارهای ايمن آنها را افزايش ميدهد، حتي در مواقعی كه مستقيما تحت نظارت و سرپرستی نيستند.
3- آناليز خطرات فرآيند
ضروري است كه در تاسيسات فرآيندي آناليز خطرات صورت گيرد. در واقع بايد اشتباهاتي كه ممكن است رخ دهند شناسايي شوند و اقداماتي كه بايد به منظور حفاظت در مقابل انتشار مواد شيميايي خطرناك انجام شوند، در نظر گرفته شوند. شيوه‌هاي مختلفي براي تجزيه و تحليل خطرات وجود دارند كه بر اساس ميزان اطلاعات موجود فرآيند، نوع فرآيند و پيچيدگي آن مي‌توان يك يا چند شيوه را به‌كار گرفت. براي مثال مي‌توان از شيوه‌هاي ذيل استفاده نمود:
- اگر چه (What If)
- چك‌ليست (Checklist)
- هزاپ (Hazop)
- آناليز درخت خطا (Fault Tree)
- حالت‌هاي نقص و آثار آن (FMEA)
- آناليز درخت واقعه (Event Tree)
4- دستورالعمل‌های عملياتی
لازم است دستورالعمل‌هاي عملياتي به‌صورت مكتوب تهيه و اجرا شوند. دستورالعمل‌ها بايد ساده و واضح باشند و چگونگي انجام عمليات ايمن و تعمير و نگهداري مطلوب را نشان دهند. همچنين بايد روش‌هاي كاري ايمن به منظور كنترل خطرات عمليات در نظر گرفته شوند. براي مثال از سيستم قفل و برچسب بر روي دستگاه‌هاي فرآيندي استفاده شود و يا به هنگام ورود به محيط‌هاي بسته، كليه اصول ايمني رعايت گردد. به‌طور كلي دستورالعمل‌ها بايد موارد ذيل را پوشش دهند:
- راه‌اندازي واحد
- عمليات عادي، موقت و اضطراري واحد
- توقف عادي واحد
- محدوديت‌هاي عملياتي
- ملاحظات ايمني
- اقدامات احتياطي به منظور جلوگيري از مواجهه با مواد (شامل كنترل‌هاي مهندسي)
- وسايل حفاظت فردي
- سيستم‌هاي ايمني
5- آموزش
كليه كاركناني كه با مواد شيميايي خطرناك در ارتباط هستند بايد آموزش‌هاي لازم را در زمينه خطرات مواد و فرآيندهاي مربوطه فراگيرند. طبيعتا بايستي با برگه‌هاي اطلاعاتي ايمني مواد (MSDS) آشنا باشند و بتوانند از آنها استفاده كنند. همچنين ضروري است كه در به‌كارگيري دستورالعمل‌هاي عملياتي، طرح واكنش اضطراري و مجوز كار، آموزش‌هاي لازم را ببينند. اين وظيفه سرپرستان است كه مشخص كنند چه كساني نياز به آموزش دارند و چه مطالبي بايد به آنها آموزش داده شود.
6- پيمانكاران
لازم است كه عملكرد ايمني پيمانكاران و برنامه‌هاي آنها مورد ارزيابي دقيق قرار گيرد. پيمانكاران بايد افراد خود را آموزش دهند تا ايمن عمل كنند. بايد مطمئن شوند كه افراد از خطرات بالقوه فرآيند (حريق، انفجار، انتشار مواد سمي) آگاهند و از قوانين ايمني سايت كاملا پيروي مي‌كنند. به‌علاوه ضروري است ورود، حضور و خروج افراد پيمانكار و روش‌هاي كاري آنها مورد نظارت قرار گيرد. كارفرما بايد اطمينان حاصل كند كه پيمانكار واجد شرايط است و از دانش و مهارت لازم برخوردار ميباشد.
7- بازنگري ايمني قبل از راه‌اندازي
ضروري است دستورالعمل‌هاي راه‌اندازي و عملياتي مورد ارزيابي كامل قرار گيرند تا انتقال به فاز عادي عمليات به‌طور ايمن انجام شود. در فرآيندهاي موجود كه براي تغييرات لازم متوقف مي‌شوند، هرگونه تغييري (به غير از جايگزيني) بايد مطابق با دستورالعمل‌هاي مديريت تغييرات صورت گيرد.
لازم است كه همواره براي تاسيسات جديد و تاسيساتي كه تغييرات عمده در اطلاعات ايمني فرآيند آنها صورت گرفته است، عمليات بازنگري ايمني قبل از راه‌اندازي آنها به عمل آيد. هدف از اين بازنگري آن است كه قبل از ورود مواد شيميايي خطرناك به فرآيند از موارد ذيل اطمينان حاصل شود:
– ساخت دستگاه‌هاي فرآيند مطابق با مشخصات طراحي است.
– دستورالعمل‌هاي ايمني، عمليات، تعمير و نگهداري و واكنش اضطراري برقرار و كافي ميباشد.
– تاسيسات تغيير يافته، شرايط موجود در دستورالعمل‌هاي مديريت تغييرات را برآورده مي‌سازند.
– افراد آموزش‌هاي كامل را در رابطه با عمليات فرآيند فرا گرفته‌اند.
8- يكپارچگي مكانيكي
لازم است دستورالعمل‌هاي كتبي تدوين و به اجرا گذاشته شود تا يكپارچگي مكانيكي دستگاه‌هاي فرآيند مخصوصا آنهايي كه در مهار و كنترل فرآيند موثر هستند، حفظ شود. در اين رابطه ضروري است كه تست و بازرسي دستگاه‌ها به صورت منظم انجام شده و مستندسازي‌هاي لازم نيز صورت گيرد. اگر نقص دستگاه‌ها خارج از حد قابل قبول باشد قبل از استفاده بيشتر از آنها، نقص بايد برطرف شود تا عمليات ايمن تضمين گردد. به علاوه بايد اطمينان حاصل شود كه دستگاه‌هاي جديد مناسب بوده و كارآيي لازم در فرآيند را داشته باشند. همچنين بايد كنترل لازم بر روي مواد تعميرات صورت گيرد و قطعات يدكي دستگاه‌ها براي فرآيند مورد نظر مناسب باشند.
9- كار گرم
اگر قرار باشد كه در فرآيند و يا در نزديكي آن عمليات گرم صورت گيرد لازم است كه از مجوز كار استفاده شود. مجوز كار گرم يك گواهي مكتوب است كه در آن قيد مي‌شود پيش از شروع كار گرم كليه اقدامات لازم به منظور پيشگيري و مقابله با حريق در نظر گرفته شده است. در مجوز زمان انجام كار و شرايط ايمني آن مشخص مي‌گردد.
10- مديريت تغييرات
ضروري است دستورالعمل‌هاي كتبي در رابطه با چگونگي تغيير دستگاه‌هاي فرآيند (به غير از جايگزيني آنها) و مديريت لازم بر آنها تدوين و به اجرا گذاشته شوند. از اين رو كليه كاركنان مربوطه بايد قبل از راه‌اندازي واحد از تغييرات به عمل آمده آگاه شوند و آموزش‌هاي لازم را فرا گيرند. همچنين در صورت لزوم بايد اطلاعات ايمني فرآيند و دستورالعمل‌هاي عملياتي واحد به روز شوند.
بايد قبل از ايجاد هرگونه تغيير در سيستم موارد ذيل را مد نظر قرار داد:
– مبناي علمي و فني تغييرات پيشنهادي
– اثر تغييرات بر ايمني و بهداشت
– اصلاحات لازم در دستورالعمل‌هاي عملياتي
– مدت زمان لازم براي تغييرات
– مجوزهاي لازم.
11- بررسي حوادث
لازم است حوادثي كه باعث انتشار مواد شيميايي خطرناك شده‌اند يا مي‌توانستند منجر به آن شوند، مورد بررسي دقيق قرار گيرند. اين بررسي بايد بلافاصله بعد از حادثه و حداكثر ظرف 48 ساعت پس از آن صورت گيرد. براي اين كار بايد يك تيم بررسي حادثه متشكل از افراد آگاه به فرآيند و همچنين افراد باتجربه در تجزيه و تحليل حادثه ايجاد شده و گزارش لازم را تهيه نمايند. در گزارش بايد زمان حادثه، زمان بررسي، توصيف حادثه، فاكتورهاي مسبب حادثه و همچنين پيشنهادات لازم ارايه شوند.
12- طرح اضطراري
ضروري است طرح اضطراري مناسبي به منظور واكنش و مقابله با وضعيت‌هاي اضطراري تدوين و به اجرا گذاشته شود. كاركنان بايد آگاه شوند كه به هنگام انتشار ناخواسته مواد شيميايي خطرناك بايد چه اقداماتي را انجام دهند. آنها بايد به وظايف و مسووليت‌هاي خود در وضعيت‌هاي اضطراري آگاه بوده و تمرين‌هاي لازم را به عمل آورند. چگونگي اعلام وضعيت اضطراري، زمان تخليه و انتقال افراد به محل‌هاي امن، چگونگي كنترل و مهار وضعيت اضطراري و همچنين برگرداندن وضعيت به حالت عادي از جمله مواردي هستند كه بايد در طرح اضطراري در نظر گرفته شوند.
13- مميزی
سيستم مديريت ايمنی فرآيند و برنامه‌هاي مربوط به آن بايد حداقل هر سه سال يكبار مورد مميزي قرار گيرد. در اين مميزي لازم است كه طراحي فرآيند ارزيابي شده و به علاوه اثر بخشي سيستم مديريت ايمنی فرآيند بررسي گردد. طبيعتا افراد تيم مميزي بايد آشنا با شيوه‌هاي مميزي بوده و علم كافي از تاسيسات مورد نظر داشته باشند. اجزاي اصلي يك برنامه مميزي را برنامه‌ريزي، سازماندهي، اجرا، ارزيابي، اقدامات اصلاحي، پيگيري و مستندسازي تشكيل ميدهد.
14- تبادل اطلاعات محرمانه
بايد كليه اطلاعات لازم در اختيار افراد مختلف ذيل قرار گيرد:
- كساني كه اطلاعات ايمني فرآيند را گردآوري مي‌كنند.
- آنهايي كه در آناليز خطرات فرآيند شركت مي‌كنند.
- افرادي كه در تدوين دستورالعمل‌هاي عملياتي سهيم هستند.
- كساني كه به تجزيه و تحليل حوادث مي‌پردازند.
- آنهايي كه در طرح اضطراري مسووليت دارند.
در اين رابطه ممكن است در يك قرارداد محرمانه از كاركنان خواسته شود كه اطلاعات را فاش نسازند.
نتيجه‌گيری مديريت ايمنی فرآيند
مديريت ايمنی فرآيند يك روش سازمان يافته و اصولي براي شناسايي، ارزيابي و جلوگيري از انتشار مواد شيميايي خطرناك است. اينگونه مواد مي‌توانند در نتيجه نقص در فرآيندها، دستورالعمل‌ها و يا دستگاه‌ها آزاد شده و اثرات زيانباري به افراد، جامعه، تاسيسات و محيط‌زيست وارد كنند. برنامه مديريت ايمنی فرآيند بهترين روش براي مواجهه با عمليات توليد، جابجايي و نگهداري مواد شيميايي خطرناك است و اجراي آن در صنايع فرآيندي امري ضروري است.
مطالب پیشنهادی:
- خرید از فروشگاه تجهیزات ایمنی
- لیست قیمت و انواع چکش اضطراری
- قیمت کفش ایمنی ارزان
- قیمت لباس کار ارزان
تدوین = مجله ایمنی وب سایت دلفان ایمنی