وضعيت سلامت يا عدم آشنايی با علايمی که نشان دهنده سلامت مصدوم است اهميت زيادی دارد. مهمترين اين علايم عبارت است از:
1. تنفس
2. نبض
3. فشار خون
4. درجه حرارت بدن
5. سطح هوشياری
6. وضعيت پوست
7. وضعيت چشم ها (از ِ نظر قطر مردمک)
فهرست مطالب
تنفس
تنفس عبارت است از مبادله ريه و محيط خارج از بدن فرد (گرفتن اکسيژن و پس دادن کربن دی اکسيد در يک دم و بازدم). تعداد متوسط تنفس طبيعی در افراد بالغ ۱۸ــ۱۴ بار و در کودکان ۴۰ــ۲۴ بار در دقيقه است. تنفس به نوعی مهمترين و حساسترين عمل حياتی درانسان است. ٔبنابراين جمع آوری اطلاعات درباره وضعيت تنفس مصدوم بسيار مهم است.
توجه
در ارزيابيِ تعداد تنفس، مجموعه هردمو باز دم يک تنفس محسوب ميشود
روشهای کنترل تنفس:
آيا تاکنون به تنفس فردی ديگر توجه کردهايد؟ به نظر شما چگونه میتوان تنفس کسی را اندازه گرفت؟ ٔ سينه مصدوم نگاه کنيدآيا بالا و پايين میرود؟ به قفسه صورت خود را جلوی دهان و بينی مصدوم بگذاريد، آيا جريان هوا را روی پوست خود حس می کنيد؟ آينه ای جلوی دهان و بينی مصدوم نگهداريد آيا سطح آينه ٔ مصدوم پوشيده با بخار آب ناشی از خروج هوای مرطوب از ريه میشود يا خير؟ ٔ
بالا و پايين رفتن شکم میتوان در کودکان با مشاهده تنفس آنها را شمرد. بيشتر بدانيد هنگام بررسی وضعيت تنفس به نكته های زير توجه كنيد:
ــ تنفس سطحی يا عمقی است
ــ صدادار است. (بر اثر وجود ترشحات يا جسم خارجی بر سر راه هوايی)
ــ با زحمت و يا با تقلا صورت میگيرد. (بر اثر آسم، انسداد راه تنفسی)
ــ تعداد آن بيشتر يا كمتر از اندازۀ طبيعی است.
ــ رنگِ پوست، ناخن و لبها طبيعی است يا خير.
توجه ـ اگر بيمار هوشيار است نبايد خيلي دقيق متوجه اندازه گير تنفس شود، چون تنفس در کنترل انسان است و بروز اضطراب در او ميتواند بر تعداد تنفس واقعي فرد تأثير بگذارد.
چنانچه متوجه توقف تنفس و کبوی مصدوم شديد، سريعاً عمليات تنفس مصنوعي را آغاز کنید.
نبض:
آيا تاکنون صدای قلب خود يا قلب ديگری را شنيده ايد؟ سرخرگ، حرکتی موجی عمل تنگ و گشادشدن ديواره شکل در طول سرخرگ بهوجود میآورد که به آن نبض میگويند و میتوان آن را در شريانهای سطحی که از روی استخوان در مچ دست لمس کرد. می شوند مثلا مچ دست (راديال) کشاله ران(ممورال) مطرح کردن محل نبض بازوئی (براکيال) گردنی (کاروتيد)
عوامل مؤثر بر تعداد نبض
- سن: تعدادنبضدر شرايططبيعی، با افزايشسن، تا رسيدن به سن بلوغ کاهش میيابد. تعداد نبض در نوزادان حدود ۱۳۰ ،در کودکان ۱ تا ۳ ساله ۱۲۰ــ۱۰۰ و در افراد بالغ حدود ۸۰ ــ۷۰ و در افراد مسن ۷۰ــ۶۰ بار در دقيقه است.
- جثه: تعداد نبض در افراد با جثه ٔ کوچک است. کمتر از افراد با جثه
- فعاليت بدنی: تحرک و فعاليت بدنی تعداد ضربان قلب را زيادتر میکند.
- بيماری ها: بعضی از بيماریها تعداد نبض را کم يا زياد میکند
- داروها: بعضی ازداروها برروی تعداد ضربان قلب تأثير میگذارد.
محل های اندازه گيری نبض
استفاده از ٩ محل جهت گرفتن نبض وبررسی آن معمولا میشود، اين نواحی عبارتنداز:
- گيجگاهی
- کاروتيد
- بازوئی
- مچ دست
- کشاله ران
- زيرزانويی
- پشت قوزک خلفی
- پشت پايی از شريان راديال (در مچ دست)
- نبض راديال (در مچ دست)
بيشتر اوقات برای ثبت نبض استفاده میکنيم.
بايد در تمام بيماران بالای يک سال ارزيابی شود و دربيماران کمتر از يکسال نبض بازوئی (براکيال) را بررسی کنيد. زمانی که نبض محيطی در بيماران بالای يکسال قابل اندازهگيری نمیباشدن بض کاروتيدرا بررسی کنيد.
توجه: هنگام لمس نبض کاروتيد مراقب باشيد زياد فشار ندهيد زيرا اينکار ممکن است مانع رسيدن جريان خون به مغز شود.
نحوۀ اندازه گيری نبض
به نظر شما چگونه میتوان تعداد نبض کسی را اندازه گرفت؟ برای اينکه بتوانيد به طور دقيق نبض را اندازه بگيريد به بعد توجه کنيد:
توجه: نبض گردن يکي از نبضهای قوی است و در زمان احيای قلبي ـريوی بيشتر از نبض گردنی استفاده ميشود.
- انگشت شست، خود دارای نبض است، پس کنترل نبض با اين انگشت باعث خطا در شمارش دقيق نبض ميشود.
- اگر حال مصدوم وخيم است يا در وضعيتي خطرناک است ميتوانيد تعداد نبض را در 15 ثانيه شمارش و در 4 ضرب کنيد
- بهتر است ِ هنگام کنترل نبض، مصدوم در وضعيت نشسته يا خوابيده باشد
- با دو انگشت نشانه و ميانه قسمت خارجی مچ دست را لمس کنيدبه نحوی که ضربان را زير انگشتان خود حس کنيد.
- تعداد ضربان ها را در يک دقيقه بشماريد
بيشتر بدانيد هنگام اندازهگيری نبض به نكته های زير توجه كنيد
- سرعت (تعداد ضربان در دقيقه)
- قدرت (ضعيف، قوی)
- ريتم (منظم يا نامنظم، يعنی فاصله بين نبض ها مساوی است يا نه)
درجۀ حرارت
آيا تا به حال بادست، ِ پيشانی خود يا يکی از نزديکان خودرا لمس کرده ايد؟ به نظر شما گرمیی را که در زير دست خود احساس میکنيد چيست؟ ِ کمک دماسنج (ترمومتر) انجام میگيرد. دمای بدن را از سه راه مختلف اندازه میگيرند:
- دهان (زمان گذاشتن دماسنج در دهان ۳ــ۲ دقيقه)
- مقعد (زمان گذاشتن دماسنج در مقعد ۲ــ۱ دقيقه )
- زير بغل مدت (زمان گذاشتن دماسنج در زيربغل ۵ ــ۳ دقيقه )
حرارت حدود ۶/۳۷ــ ۶/۳۶ درجه مقدار طبيعی درجه است که اين مقدار در مقعد ۵/۰ درجه بيشتر و در زير بغل ۵/۰ درجه کمتر از مقدار دمای اندازه گيری شده از راه دهان سانتیگراد ٔحرارت بدن بيشتر از ۶/۳۷ درجه است. اگر درجه برسدبه آن تب میگويند. دمای رکتال(مقعدی) بالاتر از ۳۸ درجه ًغيرطبيعی تلقی میشود.
توجه:
- در کودکان و نوزادان، بيماران رواني، بيماران دچار تشنج، تنگي نفس يا بيماراني که آسيبي در دهان دارند از روش دهاني استفاده نکنيد.
- دربيماران بيهوش يا نوزادان روش مقعدی برای اندازهگيری مناسبتر است.
- روش زير بغل يروشي چندان مطمئن برای اندازه گيری درجة حرارت بدن نيست.
- در مسموميت حاد با جيوه تجويز مکررشير (هربار٢٥٠ـ 150ميليليتر) يا آب و شستشوی معده و سپس تجويز چندين عدد تخم مرغ خام و سپس زغال فعال شده و همچنين از مسهل استفاده شود.
فعاليت بدن و سوخت و ساز مواد حرارت يا دما در نتيجه غذايی توليد میشود و مازاد آن به روش های مختلف از جمله تبخير حرارت يکی از راه پوست بدن دفع میشود. اندازهگيری درجه ِ عوامل ِ مهم تشخيص سلامت و بيماری است.
فشار خون:
آيا تاکنون درباره شنيده ايد؟ به نظر شما فشار خون چه معنايی دارد؟ ٔعروق فشارخون عبارت است از فشاری که خون به ديواره وارد میکند و شامل دو قسمت است:
الف) فشار حداکثر (سيستوليک): بالاترين فشاری ٔ سرخر گها وارد میشود. است که هنگام انقباض قلب به ديواره
ب) فشار حداقل (دياستوليک): پايينترين فشاریاست که هنگام انبساط قلب به عروق وارد میشود.
مقدار فشار حداکثر درافراد بزرگسال حدود ۱۴۰ــ۱۱۰ ميلیمتر جيوه (واحداندازهگيری فشار) و مقدارفشار حداقل در حدود ۹۰ــ۷۰ ميلیمتر جيوه است. ٔ
سطح هوشياری:
براساس ِ شدت ِ صدمات ِ مصدوم ممکن است ازنظر هوشياری وارد شده به سر (مغز)، فرد در سطوحی مختلف باشد که عبارت است از: ً
۱ــ در حالت طبيعی، فرد کاملا عادی به پرسش ها پاسخ میگويد و صحبت میکند. از موقعيت ًآگاه است و به تحريک های خارجی مانند مکانی و زمانی خود کاملا صدا، گرما و … عکسالعمل مناسب نشان میدهد.
۲ــ تنها میتواند به پرسشهای مستقيم جواب دهد.
۳ــ به صورت مبهم به پرسشها جواب میدهد.
۴ــ تنها دستورها را انجام میدهد.
۵ــ تنها به درد واکنش نشان میدهد. ًواکنشی ندارد.
وضعيت پوست:
شبکه پوست باعث ايجاد گرما و رنگ در پوست میشود. سرخشدگی غيرطبيعی پوست در برخی از مسموميت ها و گرمازدگی ها ديده میشود. رنگ پريدگی و سردی پوست نيز در خونريزی های شديد، ٔ قلبی، شوک و … ديده میشود.
ترس، حمله همچنين در مواقعی که به علل مختلف از جمله نارسايی قلبی يا خفگی، اکسيژن خون کاهش میيابد پوست به رنگ کبود (سيانوز) يا ِ آبی تيره در میآيد.
توجه: درافراد رنگين پوست بررسي وضعيت رنگ پوست با مشاهده زير ناخن و لبهای مصدوم امکانپذير است.
وضعيت چشمها:
وضعيت چشم ها را از نظر قطر مردمک بررسی میکنند. قطر مردمک ها در حالت عادی قرينه و بستگی به ميزان تابش نور محيط دارد. يعنی با افزايش ميزان نور، مردمک ها تنگ و با کاهش مقدا نور، مردمک ها گشاد میشود. ممکن است در بعضی از موارد مانند حالت اغما، مردمک ها به صورت غير طبيعی گشاد شود و در بعضی از موارد مانند مسموميت با مواد مخدر تنگ شود گاهی نيز مردمک ها به صورت غير قرينه در میآيد. بنابراين توجه به وضعيت مردمک چشم میتواند در بررسی وضعيت مصدوم به امدادگر کمک شايانی کند.
بيشتر بدانيد تلفن های ضروری:
| پليس 110 | آتشنشانی 125 |
| هلال احمر 147 | اورژانس 115 |
سخن پایانی و جمع بندی اصول علائم حیاتی
كليات كمك های اوليه تا رسیدگی به علائم حیاتی فرد مصدوم، عبارت است از: انجام اقدام هاى مؤثرِ فردى آگاه و مسلط به اعصاب و احساسات خود هنگامِ بروز حوادث و سوانح، كه در نهايت منجر به نجات جان مصدوم يا كاهش صدمات وارده به مصدوم يا مصدومان میشود. هنگامِ بروز حادثه، اولويت بندى، مدت زمان توجه به مصدوم، همكارى با ساير امدادگران باعث میشود بهتر بتوان به مصدومان كمك كرد. علايم حياتى شامل نبض، تنفس، فشار خون، درجة حرارت، سطح هوشيارى، وضعيت پوست و وضعيت قطر مردمك است. آشنايى با اين علايم و كنترل آنها در مصدوم مىتواند وضعيت مصدوم را براى شما مشخص كند. در حقيقت شما با ارزيابى اوليه اين علايم ميزانِ تهديد سلامت مصدوم را تعيين مىكنيد..